Dominee Rinze Douma staat met zijn twee oudste dochters voor de kerk en pastorie in Emmer-Compascuum. Het is de zomer van 1941. Op de foto lijkt de Tweede Wereldoorlog ver weg. Schijn bedriegt, want onzichtbaar voor de bezetter plegen Rinze en zijn vrouw Minke steeds actiever verzet. Het is niet zonder gevolgen. In 1943 moet het jonge gezin in alle haast de pastorie verlaten en onderduiken. Drie van de vier kinderen – de jongste net een jaar oud – worden gescheiden van hun ouders elders ondergebracht. Het verzet van hun ouders gaat onverminderd door, totdat Rinze eind mei 1944 wordt gearresteerd. Hij komt terecht in het huis van bewaring in Groningen en in verschillende concentratiekampen. In het geheim kan hij briefjes naar zijn vrouw sturen en Minke houdt een dagboek bij, waaruit duidelijk wordt hoe ze leven tussen hoop en vrees. Rinze overleeft de oorlog niet.
‘In verzet voor een rechtvaardige zaak’ is een boek over het indrukwekkende verzetswerk van het echtpaar Douma en de gedwongen onderduik van hun gezin. De samenstellers Henca Douma - dochter van Rinze en Minke Douma - en Sanneke van Geest hebben stukje bij beetje de familiegeschiedenis ontrafeld en belichten in het boek de keuzes waarvoor het echtpaar stond én welke gevolgen die keuzes hadden voor hun vier jonge kinderen, in en na de oorlog.
Een rechtvaardige zaak
Ik legde mijn zoon de vraag voor of hij wel goed wist wat hij deed: ‘Soesto dat no wol dwaan? Tink oan Minke en de bern’. En toen kwam het ultiem korte antwoord, zoals Friezen dat kunnen geven: ‘Heit, it is in rjochtfeardige saak.'
Herinnering van Jouke Douma (vader van Rinze).
'Wanneer men in deze tijd,' zei Rinze Douma, 'vraagt om herberging van mensen die gedwongen zijn om hun huis te verlaten, dan hoort men bezwaren als: 'Ik kan mijn deur niet openzetten want het kost allemaal zoveel geld’, anderen weer: ‘Mijn huis is te klein’, weer anderen: ‘Ik moet aan mijn zaak denken’ en weer anderen: ‘Als ik daardoor eens terechtgesteld zou worden’. 'Wat,' zei hij, 'mag een christen zo spreken? Nee, zelfs al wordt hij met de dood gedreigd. Zet uw deuren wijd open.'
Verzetscollega Piet Bouman over een preek die Rinze Douma houdt in 1943.
'Zet uw deuren wijd open'
De bezetter eist dat predikanten geen politiek bedrijven. Dominees die in een preek oproepen tot verzet, lopen gevaar. De een kiest ervoor te zwijgen. De ander spreekt onomwonden. Sommigen spreken in bedekte termen, voldoende voor de goede verstaander, maar niet aanstootgevend voor kwaadwillende toehoorders. Ook dominee Douma moet iedere week opnieuw afwegen hoe hij op de kansel wil staan, zonder zicht op wat de toekomst hem, zijn gezin en zijn gemeente brengen zal.
Rinze Douma kiest ervoor om niet te zwijgen. Integendeel: in zijn preken spreekt hij ongekend concreet en fel. Hij weet dat het levensgevaarlijk is en het vraagt moed en doorzettingsvermogen. En dat heeft hij. Rinze Douma preekt niet alleen in Emmer-Compascuum, maar in kerken door het hele land. Een preek die Rinze Douma in 1943 in de Zuiderkerk in Utrecht houdt, blijft een medeverzetsman levenslang bij: "Hoe bezielend en striemend was zijn woord. 'Wanneer men in deze tijd,' zei hij, 'vraagt om herberging van mensen die gedwongen zijn om hun huis te verlaten, dan hoort men bezwaren als: 'Ik kan mijn deur niet openzetten want het kost allemaal zoveel geld’, anderen weer: ‘Mijn huis is te klein’, weer anderen: ‘Ik moet aan mijn zaak denken’ en weer anderen: ‘Als ik daardoor eens terechtgesteld zou worden’. 'Wat', zei hij, 'mag een christen zo spreken? Nee, zelfs al wordt hij met de dood gedreigd. Jezus Christus eist van u, zet uw deuren wijd open.' U ziet, zo zag hij de situatie. Een wonder dat hierop geen arrestatie volgde. Kort daarop vertelde een belangrijke illegale werker uit de stad mij dat het woord dat ds. Douma in de Zuiderkerk had gebracht merkbaar ingeslagen was.”
Op 19 maart 1944, terwijl het gezin Douma is ondergedoken en er fanatiek jacht wordt gemaakt op verzetsstrijders, spreekt Rinze Douma zijn eigen gemeente nog een keer vanaf de kansel toe – naar later blijkt is dit voor het laatst. Onverwacht verschijnt de dominee die zondag in de kerk van Emmer-Compascuum. Van bedekte termen is geen sprake. Hij doet een onomwonden oproep om moedig te zijn, actie te ondernemen. Maar roekeloos is hij niet. Terwijl hij preekt, staat zijn fiets buiten klaar. Uit voorzorg spreekt hij de eindzegen al uit voor het einde van de dienst en hij verlaat de kerk nog voor de slotzang. Niemand kan hem aangeven of zien in welke richting hij vertrekt.
De preek die Rinze Douma die zondag uitspreekt, is bewaard gebleven. Het is een tijdsdocument, dat laat zien hoe men het toen beleefde - zonder de kennis die wij nu hebben. Destijds maken zijn eerlijke woorden indruk. Maar ook in deze tijd zetten zijn opgeschreven ervaringen en gedachten aan het denken. Zijn oproep om moedig te zijn in het nu overstijgt de tijd. Daarmee heeft Rinze Douma een betoog achtergelaten over het verleden én het heden, dat nog steeds mensen in beweging kan brengen .
Rinze Douma (1910-1945) in een clandestien briefje aan zijn vrouw, als hij gevangenzit in het Huis van Bewaring in Groningen.
Minke Douma-van der Veen (1908-1988) in haar oorlogsdagboek, over hun kinderen die op dat moment op verschillende plaatsen ondergedoken zijn.
Een verscheurd gezin
Wietske, jongste dochter van Rinze en Minke Douma en één jaar oud als ze moet onderduiken.
Henca, tweede dochter van Rinze en Minke Douma en vier jaar oud als ze moet onderduiken.
Minke Douma-van der Veen in haar oorlogsdagboek, over hun zoon die op dat moment twee jaar oud is.
Trots op het verzet en verdriet om het verlies
Minke Douma-van der Veen bij de gedenksteen die in 1951 in de kerk in Emmer-Compascuum wordt geplaatst.
Henca Douma, over de gezinssituatie na de oorlog.
Henca Douma, over de invloed die de ervaringen uit haar jeugd op haar hebben als volwassene.
Op zoek naar antwoorden
In het gezin wordt gezwegen over de oorlog, de rouw en het verdriet. Er kan niet worden gesproken over Rinze, of over wat de kinderen hebben meegemaakt tijdens hun onderduik. Maar het verleden laat zich niet vergeten. Vragen dringen zich op, angsten, vermoeidheid, verwijten, onbegrepen klachten. Vanaf de jaren tachtig gaan de kinderen op zoek naar informatie over hun verleden: ze reizen naar plekken uit hun jeugd, corresponderen met mensen die hun ouders hebben gekend. Ze gaan ook het moeilijke gesprek aan met hun moeder. Er gebeurt iets bijzonders. Net voor haar overlijden in 1988, ontvangen ze van haar een dik pak papier, beschreven in een priegelig maar regelmatig handschrift. Het is het dagboek dat Minke in oorlogstijd bijhield vanaf het moment dat haar echtgenoot is gearresteerd op verdenking van verzetswerk. Het dagboek blijkt deel uit te maken van een groter familiearchief, dat zorgvuldig is bewaard door Minke. Hierin treffen de kinderen ook de geheime briefjes van hun vader aan, die hij schrijft als hij gevangenzit. Letterlijk en figuurlijk lag het verleden al die tijd in de kelder.
De gedenksteen krijgt in 2014 een plek op de algemene begraafplaats in Emmer-Compascuum.
Henca Douma, over het oorlogsdagboek van haar moeder Minke.
Wietske Lamper-Douma, over de belangrijke dimensie die aan het beeld van haar vader is toegevoegd.
“Ik heb het min of meer in één ruk uitgelezen.
Prachtig vormgegeven met de foto’s, de tijdlijn en de kanttekeningen. Heel erg indrukwekkend om het verhaal van Rinze en Minke te lezen. Wat een onmogelijke afweging voor deze twee mensen... en wat een gevolgen voor de vier kinderen.”
"Ik heb in de trein terug gefascineerd gelezen over Rinze Douma. Prachtig hoe dit is opgezet, met zoveel detail, scherpzinnig speurwerk, zorgvuldigheid en respect. Ook zijn laatste preek is zeer indrukwekkend!"
"Ik heb vanochtend het boek opgehaald en met een kleine onderbreking uitgelezen. Het stuk over jullie verwerking heeft me diep geroerd. Dit is zo mooi verwoord en met elkaar doorleefd.
Een indrukwekkend document. En daarbij prachtig vormgegeven."
Op dit moment zijn alle oplagen uitverkocht. Bij voldoende belangstelling overwegen we een herdruk. De richtprijs is € 45,00 per exemplaar (exclusief eventuele verzendkosten).
Titel | In verzet voor een rechtvaardige zaak: het leven van ds. Rinze Douma, Minke van der Veen en hun kinderen. |
Samenstelling | Henca Douma (initiatief) & Sanneke van Geest (tekst, aanvullend archiefonderzoek en grafisch ontwerp) |
Bindwijze | Harde kaft |
Afmetingen | 21 x 29,7 cm |
Omvang | 400 pagina's |
Bijzonderheden | Volledig in kleur, met foto’s, tijdlijn, stamboom, namenregister en verklarende woordenlijst |
Hebt u een vraag, aanvullingen of een goed idee? Mail naar post@sannekevangeest.nl.
Hieronder vindt u de algemene voorwaarden die van kracht zijn als Sanneke van Geest voor u een levensboek maak, en haar privacystatement. Als u klikt op onderstaande knoppen, downloadt u ze als pdf naar uw computer.